در ميزگرد بررسي تخريب بافت تاريخى شيراز مطرح شد:

دوست داران ميراث فرهنگى سكوت خود را بشكنند

دو کارشناس برجسته میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی  از فاجعه‌ای که به بهانه توسعه حرم شاهچراغ در بافت تاریخی شیراز در حال رخ دادن است، پرده برداشتند.

کامبیز مشتاق گوهری و محمدمهدی کلانتری با ارائه اسناد و مدارک، اثبات کردند وزارت میراث فرهنگی به جای پرداختن به وظیفه اصلی‌اش، حفاظت از آثار تاریخی و مقابله با تخریب‌کنندگان، خود به یکی از اصلی‌ترین مشوق‌های تخریب بافت تاریخی شیراز تبدیل شده است.

بافت‌های تاریخی ضامن بقای تمدنی‌اند

کامبیز مشتاق گوهری در خصوص  اهمیت بافت تاریخی گفت: بافت‌های تاریخی را به زبان یک ملت تشبیه می‌کنم. همان‌گونه که ضرب‌المثل‌ها و لغات از قدیم تا جدید، تداوم زندگی یک زبان را تضمین می‌کنند، بافت‌ها و خانه‌های تاریخی، موجب پیوستگی تاریخی یک ملت می‌شود.

مشتاق گوهری  با اشاره به اینکه زبان هر ملتی مثل یک شهر تاریخی است، گفت: بافت تاریخی هم مثل زبان که متشکل از کلمات، جملات و ضرب و المثل هایست که گاهی از اعماق تاریخ به یادگار نگاه داشتیم یک شهر تاریخی یا بنا و بافت تاریخی نیز ترکیب تاریخ مندی  است که مثل زبان ما از عناصر گرانبهای تشکیل شده که پیوستار تمدن و میراث فرهنگی و تضمین کننده فرهنگ ما است .

کامبیز مشتاق گوهری اظهار کرد: آثار تاریخی ما مثل زبان ما دارای اهمیت است و با مدیریت مقطعی حفظ نمی شود باید مسئولین و مدیران امر سالها پیش در این حوزه درس خواندن و آموزش ببینند که بتواند آن اندیشه های لازم را عملی کند ،نباید بقای تاریخی خود را به دست مدیران ناکارآمد و بی سواد در این حوزه داد، چراکه آسیب زننده به این حوزه هستند.

او با تاکید بر اینکه برخی از این آثار قابل جایگزین نیستند  و باید به نسل های آتی داده شوند، بیان کرد: برخی از این آثار در قوام فرهنگی نسل جدید تأثیر بسزایی دارند.

این کارشناس معماری و هئیت علمی دانشگاه ادامه داد: در این بازار مکاره فرهنگی که در رسانه های مختلف ملت ها را تحت تاثیر قرارداده ، مسئولین امر تاریخ و آثار فرهنگی را رها کرده اند، با چه چیزی قرار است در این بازار تهاجم فرهنگی جهانی مقابله کرد؟

 مشتاق گوهری با اشاره به انتصاب مدیران اغلب سیاسی برای حوزه میراث فرهنگی ادامه داد: ما بارها تذکر داده‌ایم که نمی‌توان اداره دستگاهی را که ضامن بقای تمدنی ماست به دست مدیران سیاسی و نادان به این حوزه سپرد چون خسارت‌هایی که به واسطه این ناآشنایی و نادانی‌شان به تمدن ما می‌زنند، غیرقابل جبران است.

این استاد دانشگاه گفت: بافت‌های تاریخی برای ما همتای زبان فارسی، ضامن پیوستگی فرهنگی و تمدنی‌اند. کشور ما در طول تاریخ، بارها و بارها عرصه تاخت و تاز قرار گرفته است اما آن قلعه‌ای که هیچ‌گاه به دست دشمنان ایران تسخیر نشده، قلعه فرهنگ ایرانی بوده است. ما به مدد زبان فارسی و آثار تاریخی و تمدنی، توانستیم خود را دوباره احیا کنیم.

مشتاق گوهری به تشریح آثار حمله مغول به ایران و اضمحلال نیروی انسانی کشور در آن مقطع پرداخت: در دوره‌های بعد از مغول، ما شاهد افت کیفیت معماری ایرانی هستیم اما همین بقا و تداومی که در فقدان معماران و اهل فن با کیفیت رخ داد، نتیجه وجود آثار تاریخی در جای جای این سرزمین بود و به بیان دیگر، نسل‌های بعدی با دیدن مساجد و قلعه‌ها و سایر آثار تاریخی برجای مانده، خود را بازسازی کرد.

مدیرکل اسبق میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان گفت: آثار تاریخی بارها و بارها سبب احیای فرهنگ ایرانی شدند و امروز که بحث سیطره فرهنگ‌های غالب بسیار بالا گرفته، بی‌توجهی به اهمیت این آثار و تخریب آنان ما را نگران سرنوشت تمدن ایرانی می‌کند.

مشتاق گوهری آثار تاریخی را عنصر قوام‌دهنده فرهنگ خواند و ادامه داد: من متعجبم که آقایان از سویی درباره شبیخون فرهنگی ابراز نگرانی می‌کنند و از سوی دیگر حوزه میراث فرهنگی را به حال خود رها کرده‌اند. بنابراین باید پرسید با چه ابزاری می‌خواهند به مصاف آن فرهنگ مهاجم بروند در حالی‌که مدیران ناآگاه و نادان را بر این حوزه مسلط کرده‌اند.

آقای ضرغامی اشتباه آمده است

او به تجربه‌های تلخ دوره دولت احمدی‌نژاد در حوزه میراث فرهنگی و خسارت‌های فراوانی که در آن دوره به آثار و اشیای تاریخی کشور وارد آمد اشاره کرد و گفت: ما هم در دوره دولت‌های نهم و دهم و هم در دوره فعلی، شاهد گستاخی حیرت‌آور مدیران میراث فرهنگی بوده‌ایم و باورکردنی نیست که کسی با این حجم ناآگاهی و اشتباه و خطاکاری، وزیر میراث فرهنگی شده باشد و همچنان بر سر کار باشد.

مشتاق ‌گوهری وزیر فعلی میراث فرهنگی را چهره‌ای بیشتر سینمایی و تلویزیونی خواند و اضافه کرد: وزیر تمدن ایرانی بودن، جایگاه بسیار رفیعی است و باید آدمی متناسب با عظمت تمدن ایرانی برای آن انتخاب شود. به نظر می‌رسد آقای ضرغامی به اشتباه وارد این حوزه شده‌اند.

عضو هیات علمی دانشگاه زاهدان بار دیگر به تجربه دوره حمید بقایی در میراث فرهنگی اشاره کرد و بیان داشت: حاصل آن دوره جز از دست‌رفتن نیروی انسانی متخصص، گم‌شدن بسیاری از اشیا و تخریب آثار تاریخی نبود و ما چون این تجربه را پیش چشم داریم به امانت‌داران مردم در این وزارتخانه حساس هشدار می‌دهیم و دغدغه‌های‌مان را نزد افکار عمومی مطرح می‌کنیم. 

او میراث فرهنگی را متهم ردیف اول بافت‌های تاریخی دانست و با خطاب‌ قراردادن مسئولان این وزارتخانه، گفت: این اجازه را از کجا آورده‌اید که برای ساخت و ساز در بافت‌های تاریخی مجوزهای جدید صادر می‌کنید.

برجستگان میراث فرهنگی سکوت خود را بشکنند

مشتاق گوهری نهادهای ناظر و چهره‌های برجسته میراث فرهنگی را خطاب قرار داد و گفت: من متعجبم که چرا ایکوموس که موظف به حفاظت از بناهای تاریخی است سکوت کرده و هیچ صدایی از رییس ایرانی این نهاد، آقای دکتر مهدی حجت یا چهره‌هایی مانند آقای سیدمحمد بهشتی به گوش نمی‌رسد.

او ادامه داد: می‌دانیم که این چهره‌ها هم دغدغه میراث فرهنگی را دارند اما روش ما را شلوغ‌کاری می‌دانند و ترجیح می‌دهند پشت درهای بسته و با نامه‌نگاری و مذاکره مسائل را حل کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه زاهدان افزود: شاید روش مذاکره هم جواب دهد اما بسیاری از منافع مردم در همین مذاکرات پشت پرده قربانی شده است و ما چاره‌ای نداریم جز آن‌که مسائلی با این اهمیت را در فضایی شفاف با صاحبان اصلی آن یعنی مردم در میان بگذاریم تا راه برای هرگونه معامله‌ای بسته شود.

مشتاق گوهری با دعوت از چهره‌های برجسته میراث فرهنگی برای کنش‌گری در فضای عمومی گفت: اگر چهره‌هایی مانند حجت و بهشتی سکوت خود را بشکنند، احتمالا از سرعت تخریب تاریخ و هویت ایران کاسته شود و حداقل شاهد اصرار وزارتخانه متولی میراث فرهنگی بر خطاها و اشتباهات خود نباشیم.

میراث فرهنگی، مشوق تخریب

 مشتاق‌گوهری به اقدامات وزارت میراث فرهنگی در تشجیع و تشویق تخریب‌کنندگان بافت تاریخی شیراز اشاره کرد و گفت: بافت تاریخی شیراز در کلام وزیر میراث فرهنگی بافت فرسوده نام می‌گیرد تا زمینه برای هر ساخت و سازی در آن فراهم شود.

او به رخ‌دادهای مشابه در خمینی‌شهر و قزوین اشاره کرد و افزود: وزیر میراث فرهنگی که باید به عنوان پاسدار و امانت‌دار آثار و بافت‌های تاریخی، دغدغه نگه‌داری آنان را داشته باشد، در ملاقات‌های متعدد با نمایندگان مجلس، تعدی به این آثار را تسهیل می‌کند.

بافت تاریخی همتای کتاب خطی

محمدمهدی کلانتری، دانش‌آموخته مرمت آثار و ابنیه تاریخی، تفاوت بافت‌های فرسوده و بافت‌های تاریخی را با ذکر یک مثال بیان کرد: بافت‌های فرسوده مانند کتاب‌هایی هستند که یا موضوع‌شان قدیمی شده و مطالب‌شان دیگر مفید نیست و یا به دلیل استفاده زیاد، دیگر قابلیت استفاده ندارند. طبیعی است که ما این کتاب‌ها را بازیافت می‌کنیم اما هیچ عقل سلیمی یک کتاب خطی را به دلیل کهنگی و قدمت دور نمی‌اندازد بلکه با صرف وقت و انرژی و هزینه، هر ورق آن را مرمت می‌کند و در موزه می‌گذارد تا تاریخ و هویت خود را حفاظت کند.

کلانتری گفت: بافت‌های تاریخی به مثابه کتاب‌های خطی هستند و اصلا این یک استراتژی در تفکر بلدوزری است که بافت‌های تاریخی را هم‌معنای بافت‌های فرسوده به کار می‌برند تا قبح تخریب آن را از بین ببرند.

او به سیاست‌های وزارت مسکن پس از پایان جنگ تحمیلی اشاره کرد و افزود: وزارت مسکن هیچ تمایزی میان بافت تاریخی و بافت فرسوده شهرها قائل نشد و زمینه را برای هجمه و تخریب بافت‌های تاریخی آماده کرد.

کلانتری گفت: بافت تاریخی شیراز ۳۶۰ هکتار وسعت دارد که تا الان ۲ هزار اثر تاریخی واجد ارزش در این محدوده شناسایی شده و ۴۱۰ اثر هم ثبت ملی شده است. بیشترین تجمع آثار ثبتی و شناسایی شده هم در محدوده‌ای است که برای طرح حرم تا حرم مدنظر قرار گرفته.

وی اظهار کرد:پس از ۱۱ سال، در محوطه ای که به نام بین الحرمین صاف شده بود، مجتمع تجاری، پارکینگ و دفتر نمایندگان شیراز در مجلس ساخته شد

او ادامه داد: هسته مرکزی شیراز تاریخی در محدوده‌ای قرار دارد که تحت عنوان طرح ۵۷ هکتاری قرار است صاف شود.

تخریب ۱۳۰ پلاک تاریخی در دوره احمدی‌نژاد

کلانتری گفت: در سال ۱۳۸۹، طرحی برای توسعه حرم شاه چراغ در شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب می‌رسد که فقط نامی از بین‌الحرمین را یدک می‌کشد اما در واقع یک سیتی‌سنتر است!

او تخریب بافت تاریخی شیراز را از مهم ترین ویژگی‌های طرح تصویبی دوران احمدی‌نژاد دانست و گفت: در این طرح، خیابان و میدان احمدیه به مجموعه حرم اضافه شد و برای ایجاد مسیر دسترسی جایگزین آن، طرحی ارائه شد که بر اساس آن ۱۳۰ پلاک تاریخی شیراز را با خاک یکسان کردند.

این کارشناس مرمت ادامه داد: با این‌که در طرح مذکور همه محدوده تاریخی میان دو حرم تخریب نمی‌شد اما در عمل، تملک خانه‌ها در دستور کار قرار گرفت تا جایی که از سال ۱۳۸۹ تا ابتدای سال ۱۳۹۷، سی‌وپنج هزار متر مربع از این بافت تاریخی تملک و تخریب شد. تلخ‌تر این‌که ۱۰ بنای ثبت ملی مانند خانه پورنواب هم در دوره از بین رفت.

کلانتری گفت: وقتی خانه‌های ثبت‌شده منتصری و سلیمی هم تخریب شد، آقای مونسان، وزیر وقت میراث فرهنگی موضوع را به شورای امنیت ملی کشاند و طبق مصوبه این شورا، گرچه نام مستقیمی از هیچ کس یا جایی برده نشد اما تخریب‌کنندگان محکوم به بازسازی عین به عین بناهای تخریب‌شده شدند.

او با بیان این‌که مصوبه شورای امنیت کشور اجرا نشده است، اضافه کرد: تولیت حرم شاه چراغ محوطه عملیات عمرانی خود را محصور کرده و هیچ‌کسی را به آن محوطه راه نمی‌دهند.     

اقدام سازنده حناچی، مخالفت سازنده مراجع تقلید

کلانتری به تغییر دولت در سال ۹۲ اشاره کرد و گفت: وقتی پیروز حناچی به عنوان معاون وزیر مسکن و دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی منصوب شد، بلافاصله مصوبه سال ۸۹ را لغو کرد و برای محدوه تاریخی شیراز یک طرح تفصیلی تهیه کرد.

با وجود مخالفت مراجع تقلید با تخریب بی دلیل آثار تاریخی، عملیات در شیراز متوقف نشد

او ادامه داد: در این طرح که توسط یک مشاور آگاه تهیه شده بود، بخش بزرگی از بافت تاریخی احیا می‌شد اما متاسفانه با وجود تصویب و ابلاغ قانونی آن، مسئولان استانی از آن تمکین نکردند. یعنی از سال ۹۴ که طرح جدید ابلاغ می‌شود تا سال ۹۷ که تخریب خانه‌های تاریخی ثبت ملی جنجالی شد، عملیات عمرانی طبق طرح سال ۸۹ ادامه می‌یابد.

این کنش‌گر میراث فرهنگی، از استمداد اساتید قطب علمی معماری اسلامی از مراجع تقلید خبر داد و افزود: آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی در پاسخ به نامه اساتید معماری، تخریب آثار تاریخی را به رویکرد آل‌ سعود تشبیه و آن را تقبیح کردند. در جواب آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح شده که لازم است آثار تاریخی به مثابه عناصر هویت ملت تا جای ممکن حفظ شوند. آیت‌الله سبحانی هم آثار تاریخی را عنصر هویتی تمدن و نشانه اصالت می‌خوانند و بر حفظ آن تاکید می‌کنند اما تفکر تخریبی حتی به این سخنان هم اعتنایی نمی‌کند.

سوداگری افسارگسیخته مستغلات

 کلانتری گفت: مسجد خان شیراز اکنون با یک مجتمع تجاری بسیار عظیم احاطه شده است چون سود کلانی نصیب آقایان می‌کند.

او با اشاره به اختلاف فاحش قیمت املاک جانمایی شده در بافت فرسوده شهری و املاک تجاری نوساز گفت: آن املاک متری ۵۰۰ هزار تومان خریداری شد و بعد که به مجتمع تجاری بدل شد، متری ۵۰ تا ۱۵۰ میلیون تومان به فروش رسید.

کلانتری توسعه حرم را بهانه خواند و افزود: بحث فقط ساخت فضاهای تجاری یا اداری لوکس نیست. بحثی داریم تحت عنوان قبرسازی. سال ۱۳۹۳، خبری روی خروجی خبرگزاری ایسنا قرار گرفت که نشان می‌داد در صحن اصلی حرم شاه چراغ، که خودش یک بنای ثبت ملی و واجد ارزش تاریخی است، مقبره‌های ۳ طبقه ساخته و به فروش گذاشته شده است.

او گفت: ما فکر می‌کنیم یکی از دلایل اصرار بر ساخت یک صحن ۸ هکتاری این است که با قیمت‌های امسال، متری ۸ میلیون تومان املاک مردم را خریداری می‌کنند و بعد قبرهای سه طبقه می‌سازند که هر کدام یک میلیارد تومان به فروش می‌رود. چه تجارتی سودآورتر از این سراغ دارید که یک متر مربع را ۸ میلیون بخرید و ۳ میلیارد بفروشند ؟

وی افزود : به گفته شورای شهر بعد از طرح آستانه تا شاهچراغ ، طرح شاهچراغ تا سید تاج الدین غریب و شاهچراغ تا علی بن حمزه و از علی بن حمزه تا دروازه قرآن با  هدف بزرگترین شهر مذهبی خاورمیانه است.

اخراج مردم برای ساخت بزرگ‌ترین صحن جهان

کلانتری با بیان این‌که طرح موسوم به توسعه حرم فقط به ۵۷ هکتار محدود نمی‌شود ادامه داد: به نظر می‌رسد برای همه ۳۶۰ هکتار بافت تاریخی شیراز برنامه دارند چون اخیرا رییس شورای شهر شیراز اعلام کرده است، طرح توسعه حرم از شاه‌چراغ تا دروازه کازرون از یک سمت و از شاه‌چراغ تا دروازه قرآن از سمت دیگر ادامه خواهد یافت.

کلانتری افزود: در خط تخریب پژوهشگاه میراث فرهنگی، ۳۵ خانه تاریخی از بین می‌روند. شاید بپرسید چطور چنین چیزی ممکن است. پاسخ من این است که مدیر پژوهشگاه میراث فرهنگی، آقای مصیب امیری، ۸ سال مدیرکل میراث استان فارس بوده و در زمان او فاجعه تخریب آثار ملی رقم خورده است.

کلانتری به ترک فعل‌های صورت‌گرفته در اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس برای ممانعت از تخریب بافت تاریخی اشاره کرد و گفت: کسی که باید به دلیل قصور یا تقصیرهایش محاکمه شود، ارتقای مقام پیدا کرده و متولی تعیین تکلیف برای بافت تاریخی شیراز شده است.

تخصیص بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی برای تخریب

کلانتری با بیان این‌که وزیر کشور، رئیس هیات امنای شاه‌چراغ است، گفت: اخیرا وزارت کشور ۱۰۰ میلیارد تومان برای اجرای طرح توسعه حرم تخصیص داده است.

او گفت: پشتوانه حاکمیتی وزارت کشور هم پشت این طرح آمده تا هیچ‌کس و هیچ‌جایی نتواند مانعی برای تخریب ایجاد کند.

دانش‌آموخته مرمت آثار تاریخی ادامه داد: تا پیش از دولت سیزدهم، استان فارس به تخریب بافت تاریخی اصرار داشت اما وزارت مسکن و وزارت میراث مانع آن بودند اما در دولت جدید، این وزارتخانه‌ها مشوق استانداری شده‌اند که بافت تاریخی شیراز را زودتر تخریب کند.

او ادامه داد: در اثر این مقاومت‌ها، در یک ماه اخیر ۴ مقام مسئول در سطح کشوری و استانی اعلام کرده‌اند بافت تاریخی شیراز تخریب نخواهد شد.