در نشست تخصصی آینده پژوهی بررسی وضعیت دریاچه ها و تالاب های کشور درشیراز مطرح کرد:

تامین حقابه تالاب ها باید مقدم برتامین آب شرب باشد

از۷۰ میلیون متر مکعب آب رها شده از سد درودزن متاسفانه ۵ میلیون مترمکعب آن به تالاب رسید

بر اساس بررسی مرکز پژوهش های مجلس، فقط ۲۳ درصد از اهداف برنامه ششم توسعه در مدیریت تالاب ها محقق شده است

مردم باید بدانند که ارزش تالاب ها چندین برابر تولیدات کشاورزی است

ابتکارجنوب- زهرا وصالی// نشست آینده پژوهی برنامه های حفاظت و احیای دریاچه و تالاب های کشور با تاکید بر برنامه هفتم توسعه در اتاق فکر فرهنگستان علوم   با حضور صاحب نظران و اساتید برگزار شد

در روز دوم این نشست تخصصی ،  وضعیت تحلیلی دریاچه‌‌ها و تالاب‌های کشور  مورد بررسی قرار گرفت.

 به گزارش "  ابتکار  جنوب "، فرهنگستان علوم در چارچوب وظیفه ذاتی خود که توسعه مرزهای دانش  است ،این  سلسله نشست ها را برگزار می  کند تا بتواند به چند پیشنهاد سیاستی برای برنامه هفتم توسعه جهت احیای تالاب های کشور دست یابد.

در این جلسه ، دکتر ناصر طالب بیدختی استاد دانشکده  مهندسی دانشگاه شیراز و عضو فرهنگستان علوم ایران به بررسی چالش ها و راهبردهای تالاب های استان فارس پرداخت و با تاکید به  اهمیت موضوع تالاب ها و چالش های آن  ، تالاب ها را شاخص عملکردی در مدیریت حوضه آبریز توصیف کرد و  یادآور شد که باید مردم و  مسئولین،  از اهمیت و ارزش های اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی تالاب ها آگاه شوند.

در ادامه، وی به نقش اساسی حقابه محیط زیستی تالاب ها  و چند بعدی بودن آن  اشاره کرد و گفت :  حداقل ۳۰ درصد حقآبه زیست محیطی را باید جهت تالاب ها رعایت کرد  و تاثیرات انسان ها را بر آنها قابل توجه دانست.

وی ،همچنین اشاره ای به اسناد بالادستی  کرد و اظهار داشت : این اسناد به دلیل عدم جامعیت  و پراکندگی زیاد، قادر به حفاظت همه جانبه از تالاب ها جهت تامین حقابه های تالاب ها  نیستند و نیاز به اقدام جدی در این زمینه  احساس می شود.

این عضو هیات علمی دانشکده مهندسی  دانشگاه شیراز، همچنین با اشاره به وضعیت گذشته و فعلی  تالاب های استان فارس ،اظهار کرد: در ایران ۸۴ تالاب شاخص بین المللی شناسایی شده است که از بین آنها ۳۵ تالاب به کنوانسیون رامسر معرفی شدند  و از این تعداد،۲۰  تالاب طبیعی و مصنوعی در استان فارس وجود دارد که مساحت ۵/۱ درصدی استان فارس را در بر می گیرد‌.

او بیان داشت :  کنوانسیون رامسر تالاب هایی که در معرض خطر انقراض قراردارند، را در لیست سیاه( لیست مونترو)  قرار داده و متاسفانه تالاب نیریز و کمجان استان فارس از سال ۱۹۹۰ در این لیست سیاه قرار  دارند.

طالب بیدختی با اعلام اینکه حال تالاب های کشور و استان فارس ناخوش است ، علت خشک شدن و کم آبی بسیاری از تالاب های کشور را مهار جریان های بالادستی، توسعه کشاورزی، تغییر کاربری، تخلیه چاه های اطراف تالاب ها  عنوان  کرد.

وی  تهدیداتی همچون خشکسالی، تخلیه فاضلاب ها به درون  تالاب ها و دفع پسماندها ، پرورش گونه های غیربومی، بهره برداری بیش از توان سفره آب زیرزمینی و توسعه غیرمتعارف کشاورزی را جزو  تهدیدات تالاب ها برشمرد. و گفت :  در این راستا ، حفاظت از تالاب ها در برابر آلودگی های صنعتی و معدنی، کشاورزی و شهری ضروری است  و باید از آنها در برابر فعالیت‌های اقتصادی و تغییر کاربری حفاظت کرد.

توجه به  جنبه گردشگری تالاب ها از دیگر موضوعاتی بود که وی به آن  اشاره  کرد و بیان  داشت : باید به این مقوله از جنبه های مختلف  توجه شود و از گونه های گیاهی و جانوری آن حمایت کرد و  از حریم  تملک  آنها جهت فعالیت‌های عمرانی  حفاظت کرد.

این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز، با اشاره به بهره گیری بی رویه کشاورزان از کنار رودها و چشمه هایی که به تالاب‌ها می پیوندند، گفت : طی سال جاری ،  در  فارس  ۷۰ میلیون متر مکعب از سد درودزن  آب رها شده که متاسفانه ۵ میلیون مترمکعب آن به تالاب رسید و در مسیر مورد برداشت کشاورزان  قرار گرفت  و در این راستا باید  پلیس آب  ایجاد شود.

وی اضافه کرد : بر اساس بررسی مرکز پژوهش های مجلس، فقط ۲۳ درصد از اهداف برنامه ششم توسعه در مدیریت تالاب ها محقق شده است و این درصد جای تأمل و واکاوی دارد چرا که اسناد تخصیص تالاب ها و حریم بستر ها هنوز نهایی نشده است.

وی در تشریح  دلایل محقق نشدن این اهداف ، به گفته بازوی پژوهشی قوه ی مقننه  بسنده کرد و گفت : دلائلی همچون: نبود شفافیت در تدوین هدف، چالش متولی محاسبه نیاز آبی تالاب، عدم تخصیص مناسب توسط وزارت نیرو و تعدد نهادهای بالادستی تصمیم‌گیری و نقص در سازمان انجام کار، علت محقق نشدن اهداف   برنامه ششم توسعه در حوزه مدیریت تالاب ها است.

دکتر  طالب بیدختی   برلزوم ایجاد و اجرای برنامه پایش مستمر در تالاب‌ها تاکید کرد و بیان داشت : فقدان برنامه های پایش بسیار آسیب زاست.

وی در بخش دیگری از سخنان خود ، تغییر گرادیان آب  زیرزمینی در بسیاری از تالاب ها را مطرح نمود و اشاره کرد که در بسیاری از تالاب ها نه تنها آبی از منابع آب زیرزمینی وارد تالاب نمی شود بلکه برعکس  اگر  هم آبی وارد تالاب شود، سفره های آب زیرزمینی اطراف را تغذیه می‌کند .

او  اجرای کامل و دقیق طرح تعادل بخشی آبهای زیرزمینی و محاسبه بیلان دقیق تالاب ها  یادآور  شد و عنوان کرد:   بهره برداری بیش از حد آب زیرزمینی بسیاری از  تالابهای ما را  دچار مشکل کرده است.

وی از رعایت تعادل بین حقابه های محیط زیستی تالاب ها انتقاد نمود و  اظهار کرد: گفته می‌شود بعد از شرب، حقابه زیست محیطی در اولویت است اما عملاً رعایت نمی‌شود و تامین حقابه تالاب ها اولویت اول باید باشد  واین  موضوع ، نیازمند تغییر رویکرد است.

وی به تشریح  الگوی مطلوب حفاظت از تالاب ها  پرداخت  و عنوان  کرد  : یکی از موارد مهم این الگو ،آموزش و آگاه سازی در خصوص عملکرد تالاب‌ها و مشارکت مردم در حفاظت و نقش سمن ها( سازمان های مردم نهاد)  است . وی با تاکید به اینکه  مسئله آب نیازمند کار اجتماعی است و باید  سازمان های مردم نهاد کمک کنند  اضافه کرد :  همچنین در این راستا باید از رفتار های ناسازگار و الگو های ناپایدار انسانی و جوامع محلی جلوگیری  کرد و  آن رامدیریت کرد و  همچنین بودجه حفاظت ملی تالاب ها تأمین  شود .

وی با مقایسه  وضعیت تالاب های  فارس از سال ۱۳۳۵ با وضعیت کنونی گفت : بسیاری از تالاب‌های ما در اثر  چاه های کشاورزی و توسعه کشاورزی، تغییر کاربری و  زهکشی های نامتعارف دشتها خشک شده اند  و حتی با بارندگی های خوب امسال تعدادی از آنها  از جمله کافتر و پریشان همچنان خشک  هستند.

او با بیان اینکه در پایین دست سد ها ۶۰ تا ۷۰ درصد سطح زیرکشت افزایش یافته است، گفت : با  توجه به اینکه تالاب های استان فارس تالاب های انتهای حوزه هستند ،آب قبل از ورود به تالاب مصرف می شود و شاید بهتر باشد شغل جایگزینی برای کشاورزی ایجاد شود و یا برای کشاورزان الگوی کشت معرفی و اجباری شود تا  کشاورز بداند چه مقدار آب دارد و چگونه از آن استفاده کند. خوشبختانه با بارندگی های نسبتا خوب سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ بسیاری از تالاب های فارس سطح آبگیری بدی نداشتند. به عنوان مثال کمجان ۶۰ درصد آبگیری داشته است .

وی بیان داشت :   اگر سطح زیر کشت حوزه بختگان تنها ۳۰ درصد کاهش یابد، ۱.۴ میلیارد مترمکعب صرفه جویی آب صورت می‌گیرد که می‌تواند جهت جبران بیلان منفی آب زیرزمینی و احیای  طشک و بختگان مفید واقع شود.

او ،حجم برداشت میلیاردی از سفره های آب زیرزمینی را مورد نقد قرار داد و با هشدار از  این برداشت های افسار گسیخته از منابع استان فارس بیان کرد : باید به سمتی برویم که ۴۰  تا ۵۰ درصد در بحث آب صرفه جویی کنیم و اجرای دقیق و استفاده از طرح هایی همچون طرح سازگاری با کم آبی ضروری است  و رها شدگی این طرح موثر  قابل تامل و جای شگفتی دارد.

او در بخش دیگری از سخنان خود،  اشاره ای به موضوع ورود پسماند ها به تالاب ها  کرد و  از تخلیه زباله در اطراف تالاب کمجان انتقاد نمود.

وی افزود  : یکی از راهبردهای مدیریت زیست محیطی باید هم در عرصه حفاظت و هم در حوزه آبخیز صورت گیرد و از راهبردهای مدیریت منابع آب، با زنده سازی بخش‌های باقیمانده تالاب ها، از مدیریت یکپارچه بهره گرفت.

دکترطالب بیدختی ادامه داد : همچنین باید منابع معیشت روستاییان ارتقا داده شود و پشتیبانی مالی و بیمه کشاورزی شوند و بهتر است اختصاص یارانه ها به محصول و نه به  نهاده  داده شود و   و ضروری است وابستگی معیشت و اقتصاد در بخشی از جوامع کشاورزان را به منابع آب کاهش داد و بودجه های کافی برای پژوهش و مطالعه تالاب ها اختصاص داده شود.

وی با بیان اینکه بایستی در احیای تالاب ها کوشا باشیم و مدیریت زیست بوم تالاب ها را در نظر بگیریم و به چشم انداز ۲۵ ساله تالاب‌ها که باید «تالابها در ۲۵ سال آینده تنوع زیستی غنی،مناظر زیبا و آب سالم داشته باشند و در خدمت سلامت و معیشت و رفاه جوامع محلی باشند» برسیم.

دکتر ناصر طالب بیدختی بیان کرد :  همچنین ضروری است اهداف راهبردی بلند مدت طرح ریزی شوند و در کوتاه مدت اجرا شود و  انتخاب اهداف راهبردی مردم در مرکز توجه باشند.

وی بیان داشت :  فعالیت های بالادست حوضه های آبریز تالاب ها باید مورد توجه قرار گیرد. همچنین مشارکت تمام ذینفعان کلیدی ، و مردم محلی را در موفقیت این مدیریت ها قابل توجه است.او   افزود  : باید تالابها و حفظ ارزش های آنها در اولویت قرار گیرد و در مدیریت تالاب‌ها، مسائل اقتصادی حتما دیده شود .

این استاد دانشگاه ،  پیشنهاد بررسی جامع تالاب ها را  داد و  بر لزوم ایجاد تشکل های زیست محیطی تامین حقابه تالاب های استان و ایجاد پلیس آب  برای تامین حقابه زیست محیطی و  ایجاد کارگروه احیای تالاب های استان فارس جهت آموزش و اطلاع رسانی مردم در جهت احیا ارزش های تالاب ها را گوشزد نمود.

وی  بیان کرد:  باید مردم بدانند که ارزش تالاب ها چندین برابر تولیدات کشاورزی است. در ‌پایان متذکرشد که امنیت آبی و پایداری سرزمینی باید در اولویت قرار گیرد.

این استاد دانشگاه شیراز، در خصوص وضعیت تالاب های کافتر و پریشان نیز گفت :تالاب های کافتر و پریشان   آبگیری نشده و همچنان خشک هستند.