راه حل هاى مركز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران  برای عبور بحران آب

۱۰ سال ریاضت آبی

زهراوصالى/ ابتكارجنوب: مرکز مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران اخیراً پیشنهاداتی را برای چالش ها و تهدیدهای مهم آب کشور مطرح کرده است که اجرای آن می‌تواند راهکاری برای عبور بحران آبی کشور باشد. اتاق ایران تنها نهادیست که برای ابر چالش آب برنامه عملی داده است.

نگاهی به وضعیت کلی منابع آب کشور، حاکی از کاهش رواناب سطحی، افزایش ۲۷ میلیارد متر مکعبی تبخیر، کاهش ۱۶ درصدی بارش، افزایش ۱۱۸۴ هزار هکتاری سطح زیر کشت و افزایش ۲ درجه ای دما می‌باشد.

در حوزه آب زیرزمینی نیز وضعیت وخیم و  به تاراج رفته ای  مشاهده می‌شود. مقدار تخلیه متوسط از هر چاه کاهش ۲۵ درصدی و روند تعداد چاه‌ها به طوری است  که در هر ۱.۲ کیلومتر مربع از مساحت کشور یک چاه حفر شده است و در حال حاضر چیزی حدود یک میلیون حلقه چاه در کشور وجود دارد. افزایش چاه به معنای اضافه برداشت و کاهش حجم سالانه مخازن زیرزمینی است و برداشت غیر اصولی از آنها منجر به ایجاد کسری تجمعی در حدود ۱۴۵ میلیارد متر مکعب در کشور شده است. ۴۱۲ دشت بحرانی و ممنوعه بحرانی و ۱۱۸ دشت فاقد پتانسیل آب زیرزمینی  و  نرخ‌های بالای ۴۰ - سانتی متری اژدهای فرونشست به روشنی وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور را محرز می‌نماید.

حال نزار آب تجدید پذیر کشور نیز خوب نیست. درصد برداشت از منابع آب تجدید پذیر در ایران ۹۲ درصد است که رکورددار کشورهای آسیایی، اروپایی، امریکایی و استرالیا است. استرالیا تنها ۴ درصد و چین ۲۱ درصد از منابع آب تجدید پذیر خود را برداشت می‌کند.آب تجدید پذیر کشور به حدود ۱۰۳ میلیارد متر مکعب و شاخص سرانه زیر ۱۰۰۰، نشانگر تنش آبی مطلق در بسیاری از حوزه‌های کشور است.

مصرف آب کشاورزی  اما با استقامت بی بدیل خود در حوالی همان ۸۰ الی ۹۰ میلیارد متر مکعبی خود بی‌ توجه به هر نوع چالش، بحران و شاخص کمبود شدید آبی، با خونسردی تمام، پیشران مصارف است. کشاورزی عزمش را جزم کرده که تا پای بی رمقی آبخوان ها ادامه دهد و از آن هم فراتر رود.

اگر سناریوی کاهش بارش ۵ درصدی را برای آینده منابع آب در افق سال۱۴۱۵، آینده محتمل‌تری نسبت به سایر سناریوهای آینده برای ایران، در نظر گرفته شود ، آب تجدید پذیر کشور بر اساس اعلان مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، به حدود ۶۴.۲ میلیارد متر مکعب در سال ۱۴۱۵ خواهد رسید.

 اتاق ایران راهبرد پیشنهادی برای ابر چالش آب کشور  را در قالب ۴ سیاست آبی ارائه کرده است:

۱- سیاست ریاضت آبی : به عبارتی بایستی کاهش برداشت آب ۱۰ ساله‌ای در حدود  ۳۳- درصد بر طبق سند امنیت غذایی با تحقق اولویت‌های تأمین آب شرب و کاهش ۱۵ میلیارد مترمکعبی سالانه برداشت از آب زیرزمینی و تخصیص  ۱۲ میلیارد متر مکعبی سالانه حقابه  فراموش شده محیط زیست در نظر گرفته شود.

۲-سیاست بازتخصیص آب: لزوم اصلاح تخصیص و بازتخصیص آب به عنوان فرصتی برای تغییر وضع موجود در راهبردهای پیشنهادی مطرح شده است. کل آب قابل برنامه‌ریزی برای مصارف کشاورزی، صنعت و فضای سبز که شورای عالی آب تا افق ۱۴۲۵ اعلام کرده است، ۸۱ میلیارد متر مکعب است که البته برنامه سازگاری با کم آبی در افق ۱۴۱۰ آن را به ۷۶ میلیارد متر مکعب تقلیل داده است.

بر اساس برنامه هفتم توسعه باید آب کشاورزی تا سال ۱۴۱۰ به حدود ۶۵ میلیارد متر مکعب تقلیل یابد و از محل آب‌های نامتعارف( دریا و پساب)،در حدود ۱.۷ میلیارد مترمکعب، منبع آب تأمین شود و حقابه محیط زیست در این برنامه ۱۰.۷۰ میلیارد متر مکعب دیده شده است.

۳- افزایش بهره‌وری: افزایش بهره وری در اقدامات متعددی همچون کشت فراسرزمینی، واردات و صادرات بر مبنای تجارت آب مجازی، اصلاح الگوی تغذیه، معیشت جایگزین، تغییر فصل کشت، بهره‌گیری از تکنولوژی‌های کاهش مصرف، تغییر الگوی کشت و حمایت از محصولات کم آب بر مثل علوفه، کشاورزی حفاظتی و کشت گلخانه‌ای تعریف شده است.

از طرفی بر اساس سند امنیت غذایی بهره‌وری کشاورزی تا سال ۱۴۱۰ بایستی در حدود ۲ برابر شود و به حدود ۳ کیلوگرم در مترمکعب برسد که  این مستلزم کاهش حجم آب مصرفی به عنوان نهاده اصلی کشاورزی ۷۷ میلیارد متر مکعبی به ۴۸.۳ میلیارد متر مکعب در افق طرح  است. این بهره‌وری روی عملکرد تن در هکتار بایستی تاثیرگذار باشد و آن را به عملکرد ۱۵ تن در هکتار در سال ۱۴۱۰ برساند.

۴-  آب مجازی و رد پای آب: کشور بایستی به سوی صادرات محصولات کم آب بر و واردات پر آب بر و تقویت امنیت غذایی مبنی بر کشت  فراسرزمینی نیل کند.

با نگاهی به استان فارس بر اساس گزارشات آبی، نشان می‌دهد که این استان، با کاهش ۱۶ درصدی بارش و آبدهی رودخانه‌ها، بهره برداری زیاد از منابع آب زیرزمینی، وقوع خشکسالی ها و داشتن  ۸ محدوده مطالعاتی با مقدار افت بیش از ۱۰ متری سطح آب زیرزمینی، ضرورت توجه به این راهکارهای عبور از چالش را برجسته تر می کند. حتی اگر امکان پیاده سازی در تمام دشتها نباشد، حداقل می طلبد که در ۹۵ دشت ممنوعه و ممنوعه بحرانی این استان  که متولی حفاظت از منابع آب  آن،  بر عهده وزارت نیرو است با کمک وزارت کشاورزی و افزایش بهره وری کشاورزی در جهت کاهش برداشت ها و ریاضت آبی ده ساله  قدم بر دارد و پیشران اجرای این راهبردهای ضروری باشد. استانی که قطب کشاورزی است و بیش از ۹۴۰۰۰ حلقه چاه دارد  و تخلیه ۷ میلیارد مترمکعبی  از کل منابع آب سطحی و زیرزمینی را در کارنامه خود دارد و همچنان با برخی بی توجهی ها به برداشت ها ادامه داده و در حال حاضر  کسری سالانه ۸۰۰ میلیون مترمکعبی در سال وضعیت نزار آبی خود را نشان می دهد. استانی که اژدهای فرونشست  در آن بیدار است و گهگاه خودنمایی می‌کند و قدرت تخریب زیرساخت ها و شریان‌های حیاتی و آثار  باستانی این استان تمدنی را داراست.

در پایان این راهبردهای پیشنهادی اتاق ایران(‌ نماینده بخش خصوصی)، تحقق این راهکارها را در قالب مشارکت همه جانبه و مستمر دولت با این اتاق و حمایت‌های همه جانبه ذکر کرده است.  به قول فردوسی :

اگر دانشی مرد گوید سخن

تو بشنو که دانش نگردد کهن