|
چالش‌های محیط زیستی جهان و منطقه غرب آسیا تا سال ۲۰۲۴ زیر ذره‌بین
ابتكارجنوب .زهرا وصالى// جهان امروز با چالش‌های زیست‌محیطی بی‌سابقه‌ای روبرو است که نیازمند توجه و اقدام فوری هستند. تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، آلودگی هوا، کمبود آب، جنگل‌زدایی، آلودگی پلاستیک و از دست دادن تنوع زیستی تنها بخشی از این مشکلات هستند که تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت انسان‌ها و محیط زیست دارند.
سال ۲۰۲۴ به عنوان گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ شناخته شد. سازمان ملل متحد اعلام کرد که این سال رکورد افزایش دمای بی‌سابقه‌ای را شکست و جهان یک دهه گرمای مرگبار را پشت سر گذاشت. کارشناسان نیز تأیید کرده‌اند که میانگین دمای جهانی در سال ۲۰۲۴ به بالاترین حد خود از زمان ثبت داده‌ها رسیده است.
این افزایش دما تأثیرات گسترده‌ای بر محیط زیست و زندگی انسان‌ها داشته و نیاز به اقدامات فوری برای مقابله با تغییرات اقلیمی را بیش از پیش ضروری کرده است. افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا که سالانه جان میلیون‌ها نفر را می‌گیرد، و کمبود آب که میلیاردها نفر را تحت تأثیر قرار داده، تنها نمونه‌هایی از این چالش‌ها هستند. با توجه به این مسائل، نیاز به همکاری‌های بین‌المللی و اجرای سیاست‌های پایدار محیط زیستی بیش از پیش احساس می‌شود تا بتوان آینده‌ای پایدار و سالم برای نسل‌های آینده فراهم کرد.
لازم به ذکر است که افزایش انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای بین سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ به میزان ۱.۳ درصد و انباشت ۵۷.۱ گیگاتن گاز گلخانه‌ای در جهان و همچنین احتمال افزایش دمای زمین تا پایان قرن تا ۳.۱ درجه سانتیگراد پیش‌بینی شده است.
در آلودگی هوا نیز افزایش میانگین جهانی غلظت آلاینده‌های کمتر از ۲.۵ میکرون به ۳۵ میکروگرم در متر مکعب رسیده است و مرگ ۷ میلیون نفر در جهان بر اثر بیماری‌های ناشی از آلودگی هوا از جمله بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، سرطان ریه و بیماری‌های تنفسی بیداد می‌کند و خسارت ناشی از آن ۸ تریلیون دلار معادل تقریباً ۶.۱ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی بود.
در آب نیز وضعیت جهانی بسیار وخیم است. عدم دسترسی ۲.۲ میلیارد نفر در جهان به آب آشامیدنی سالم و عدم برخورداری ۳.۵ میلیارد نفر از سرویس بهداشتی مناسب به سبب کمبود آب، وضعیت آب را به خوبی نشان می‌دهد.
در مقوله جنگل‌زدایی نیز بشر تن به نابودی جنگل‌ها داده است و سالانه ۱۰ میلیون هکتار جنگل‌های جهان، معادل مساحت کشور پرتغال، نابود می‌شود.
این یعنی هر ساعت معادل ۳۰۰ زمین فوتبال درخت قطع می‌شود. برزیل بالاترین نرخ جنگل‌زدایی را در جهان دارد که سالانه حدود ۱.۷۸ میلیون هکتار جنگل را از دست می‌دهد و استرالیا در رتبه دوم قرار دارد. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد که تا سال ۲۰۳۰ تنها ۱۰ درصد از جنگل‌های کنونی باقی خواهد ماند.
آلودگی پلاستیک و بشری که دامن زده به مصرف روزافزون این بلای جان کائنات نیز در حال تازیدن است. رکورد تولید سالانه پلاستیک در جهان به حدود ۴۵۰ میلیون تن رسیده است و در سال ۲۰۲۴، حدود ۲۲۰ میلیون تن زباله پلاستیکی در سراسر جهان تولید شد که معادل وزن ۲۰ هزار برج ایفل بود. در سال ۲۰۲۴، هر فرد به طور میانگین حدود ۲۸ کیلوگرم زباله پلاستیکی تولید نمود.
نکته دردآور عدم مدیریت درست بیش از یک سوم زباله‌های پلاستیکی، معادل ۶۹.۵ میلیون تن در جهان بود و دردناک‌تر از آن ورود سالانه حدود ۱۴ میلیون تن پلاستیک به اقیانوس‌ها که منجر به آلودگی زیست‌محیطی و آسیب‌های وارده به حیات دریایی و انتقال مواد شیمیایی مضر می‌گردد. گفتنی‌است که با بحران پلاستیک تا سال ۲۰۴۰ با تولید سالانه ۶۰۰ میلیون تن مواجه‌ایم.
تنوع زیستی را هم از دست داده‌ایم. جمعیت حیات وحش در سراسر دنیا طی نیم قرن گذشته بیش از ۷۰ درصد کاهش یافته است. ۴۰ درصد از جمعیت جهان تحت تأثیر تخریب زمین و خاک قرار دارند.
خاورمیانه و یا همان غرب آسیا هم که ایران در آن قرار دارد وضعیت مساعدی ندارد که هیچ، بلکه با کمبود آب و بحران منابع آبی، تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی، آلودگی هوا، جنگل‌زدایی و تخریب اکوسیستم‌ها، آلودگی پلاستیک، بیابان‌زایی و گسترش بیابان‌ها، آلودگی خاک و کاهش حاصلخیزی خاک، دسترسی محدود به انرژی‌های تجدیدپذیر، آلودگی منابع آبی و تهدید امنیت غذایی مواجه است.
در همین راستا، سید علی صالح‌پور، رئیس مطالعات بین‌المللی و زیست‌محیطی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، روندها و چالش‌های دیپلماسی محیط زیستی در غرب آسیا را در نشستی مطرح کرد. دیدگاه‌های او بر نیاز مبرم به تلاش‌های مشترک برای مقابله با مسائل محیط زیستی که از مرزهای ملی فراتر می‌روند، تأکید داشت.
صالح‌پور بر اهمیت همکاری منطقه‌ای در مواجهه با چالش‌های محیط زیستی تأکید کرد. او به نشست‌های موفق با کشورهای همسایه برای حل مسائلی مانند طوفان‌های گرد و غبار و کمبود آب اشاره کرد.
در بخشی از سخنرانی خود بر ضرورت استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار برای حفظ منابع آب زیرزمینی تأکید کرد. صالح‌پور خواستار رویکردهای نوآورانه برای تضمین پایداری محیط زیستی در بلندمدت شد. همچنین به موانع اقتصادی و سیاسی که مانع از دیپلماسی محیط زیستی مؤثر می‌شوند، اشاره کرد. وی بر لزوم غلبه بر این موانع برای دستیابی به پیشرفت‌های معنادار تأکید کرد.
در بخش دیگری از صحبت‌هایش به چالش‌های ناشی از تحریم‌های اقتصادی که بر توانایی ایران در انجام تعهدات محیط زیستی‌اش تأثیر می‌گذارد، اشاره کرد و گفت: دیپلماسی محیط زیستی در غرب آسیا باید بهبود یابد.
وی گفت :چالش‌های توسعه دیپلماسی زیست‌محیطی در منطقه غرب آسیا یا خاورمیانه شامل موارد زیر است:
۱. *تنش‌های سیاسی و ژئوپلتیک*: مخاصمات و رقابت‌ها، اتحادهای از هم گسیخته.
۲. *نابرابری‌ها و اولویت‌های اقتصادی*: ساختارهای متنوع اقتصادی، اقتصادهای تحت تحریم.
۳. *تنوع اولویت‌های زیست‌محیطی*: دستور کارهای ملی متنوع، رویکردهای تقابلی.
۴. *ضعف‌های سازمانی*: نبود ساز و کار منطقه‌ای، نهادهای ضعیف داخلی.
۵. *اختلافات بر سر مدیریت منابع*: مشاجرات بر رودخانه‌های فرامرزی، دسترسی نابرابر به منابع.
۶. *اثرات تغییر اقلیم*: تفاوت در میزان آسیب‌پذیری، مکانیزم‌های ناکافی سازگاری.
۷. *موانع مالی و تأمین سرمایه*: تأمین مالی ناکافی، دسترسی نابرابر.
۸. *مشارکت و آگاهی عمومی محدود*: سطح پایین آگاهی زیست‌محیطی، مشارکت مردمی پایین.
۹. *نبود اطلاعات و تعاملات پژوهشی*: تبادل محدود اطلاعات، شکاف‌های تحقیقاتی.
وی افزود: این چالش‌ها باعث می‌شوند که همکاری‌های زیست‌محیطی در منطقه با مشکلات زیادی مواجه شود و نیاز به تلاش‌های بیشتر برای حل این مسائل وجود دارد.
در پایان باید گفت با توجه به این وضعیت وخیم شرح داده شده می طلبد که همه افراد جهان احساس مسئولیت کنند و اقداماتی برای نجات گهواره حیات با کوه‌های سر به فلک کشیده اش و دریاهای بیکرانش و آسمان پر ستاره اش و خورشید امید بخشش انجام دهند و این امانت را به آیندگان، شایسته تحویل دهیم و به قول حضرت حافظ :
برخیز تا به عهد امانت وفا کنیم
تقصیرهای رفته به خدمت قضا کنیم
|